სიახლეები
ნეიტრინოები არიან თითქმის უმასო ნაწილაკები, რომელებიც დიდი რაოდენობით უნდა არსებობდნენ სამყაროში. სხვა ნაწილაკებთან ძალზე სუსტად ურთიერთქმედების გამო, ნეიტრინოების დაკვირვება საკმაოდ რთულია, თუმცა მატერიაში მოძრაობისას არის ალბათობა, რომ ისინი შეიძლება დაეჯახონ გარემოს ატომებს.
ასტრონომები ძირითადად მზიდან მომავალ ნეიტრინოებს სწავლობენ. თუმცა 1987 წელს მიიღეს დიდ მაგელანის ღრუბელში, ჩვენგან 165,000 სინათლის წლით დაშორებული ზეახალი ვარსკვლავის აფეთქების (1987А) ნეიტრინული სიგნალი.
კოსმოსური ნეიტრინოების დასაკვირვებლად ანტარქტიდის ყინულებში აშენდა გიგანტური ობსერვატორია IceCube, რომელიც 2010 წელს ამუშავდა. მაღალი ენერგიის ნეიტრინოს ყინულთან ურთიერთქმედებისას წარმოიშვებიან მიუონები, რომელთა ზესწრაფი მოძრაობისას ადგილი აქვს ჩერენკოვის გამოსხივებას. IceCube-ს დეტექტორები აფიქსირებენ ამ გამოსხივებას და აღადგენენ ნეიტრინოს ენერგიის სიდიდეს და მისი გავრცელების მიმართულებას.
IceCube-ს ამუშავების შემდეგ ასტრონომები პირველად დააკვირდნენ გარე-გალაქტიკურ წყაროებს, რომელებმაც წარმოშვა მაღალი ენერგიის ნეიტრინოების ნაკადი. ამ ობიექტების დაფიქსირება ასევე მოხერხდა ელექტრომაგნიტურ დიაპაზონში, რაც მრავალ-არხიანი ასტრონომიის განვითარების ახალი ეტაპის დაწყებას მოასწავებს.
2017 წელს პირველად მოხერხდა IC170922A ნეიტრინული სიგნალის ასოცირება აქტიურ გალაქტიკურ ბირთვთან, რომელიც მდებარეობდა ორიონის თანავარსკვლავედის მარცხენა მხარის მიმართულებით და ჩვენგან დაახლოებით 4 მილიარდი სინათლის წლითაა დაშორებული. 2020 წელს, კი IC191001A ნეიტრინული სიგნალი პირველად დაუკავშირეს ზემასიური შავი ხვრელის მიერ ვარსკვლავის მიქცევით დაშლის (TDE, tidal disruption event) მოვლენას AT2019dsg.
2022 წლის 16 მაისს ჟურნალ Physical Review Letters დასაბეჭდად მიღებულ სტატიაში ასტრონომების საერთაშორისო ჯგუფი ვარაუდობს, რომ მესამედ მოხდა IceCube-ს ზემაღალი ნეიტრინული სიგნალის შესაბამისი ასტროფიზიკური კანდიდატის დაფიქსირება და მეორედ მოხერხდა ასეთი მოვლენის ასოცირება TDE-სთან. ნეიტრინული სიგნალი IC191001A დაფიქსირდა ჩვენგან დაახლოებით 0.3 წითელი წანაცვლების მქონე აქტიურ გალაქტიკურ ბირთვში (ბლაზერი) მომხდარ AT2019fdr მოვლენის მიმართულებით, მისი ოპტიკური პიკიდან 150 დღის შემდეგ.
”ის იყო არაჩვეულებრივად ნათელი; ეს მართლაც ერთ-ერთი ყველაზე კაშკაშა მოვლენაა, რაც კი ოდესმე მინახავს“, - ამბობს ასტროფიზიკოსი Marek Kowalski (DESY, გერმანია). დაკვირვებამ აჩვენა, რომ AT2019fdr ანათებდა ინფრაწითელ, რენტგენის სხივებსა და სინათლის სხვა ტალღის სიგრძეზე.
IC191001A-ს და AT2019fdr მოვლენებს მიმართულებებს შორის დამთხვევა შეიძლება შემთხვევითი იყოს. მაგრამ მკვლევარების თქმით, ორი ასეთი კატასტროფული მოვლენის ერთი მიმართულებით შემთხვევით აღმოჩენის ალბათობა მხოლოდ 0.034 პროცენტია.
ჯერ კიდევ არ არის ცნობილი როგორ შეუძლია TDE-ს მაღალი ენერგიის ნეიტრონის წარმოშობა. ერთი სცენარის მიხედვით, ნაწილაკების ჭავლმა, რომელიც გამოსხივდება შავი ხვრელიდან, შეიძლება ააჩქაროს პროტონები, რომლებიც თავის მხრივ ურთიერთქმედებენ გარემომცველ გამოსხივებასთან და წარმოქმნიან სწრაფ ნეიტრინოებს.
„ჩვენ გვჭირდება მეტი მონაცემი…იმისთვის, რომ ვთქვათ, რომ ეს არის ნამდვილი ნეიტრინოს წყაროები თუ არა“, ამბობს ასტროფიზიკოსი Kohta Murase (პენსილვანიის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, აშშ). თუ ნეიტრინოსა და ვარსკვლავის მიქცევით დაშლის მოვლენებს შორის კავშირი რეალურია, ის ოპტიმისტურადაა განწყობილი, რომ მკვლევარებს დიდი ხნის ლოდინი არ მოუწევთ. ”თუ ეს ასეა, ჩვენ უფრო მეტ ასეთ მოვლენას ვნახავთ.”
მაგრამ ყველა მეცნიერი არ ეთანხმება ამ მოსაზრებას და ისინი IC191001A-ს გარკვეული ტიპის ზეახალი ვარსკვლავის აფეთქებას უკავშირებენ. ასეთ დროს ცნობილია როგორ შეიძლება მაღალი ენერგიის ნეიტრონების წარმოშობა. დარტყმითი ტალღით აჩქარებულ პროტონებს შეუძლიათ შეეჯახონ ვარსკვლავის გარშემო არსებული მატერიის პროტონებს. ამ დროს იბადებიან სხვა ნაწილაკებიც, რომლებიც შეიძლება დაიშალონ და წარმოქმნან ნეიტრინო. მხოლოდ მომავლის ხარისხიანი და დაკვირვების შედეგად შეიძლება ზუსტი კავშირების დადგენა, რომლის საშუალებაც მეცნიერებს მხოლოდ ეხლა მიეცათ.
წყარო:
