სიახლეებიგავრცელებისას გადამცემი წყაროს მიხედვით განასხვავებენ ორი სახის მექანიკურ რხევას - ბგერას და ვიბრაციას.
რხევებს, რომლებიც ვრცელდებიან ჰაერში ეწოდება ბგერითი. სიხშირის მიხედვით ისინი იყოფიან ინფრაბგერის (16 ჰერცზე დაბალი სიხშირის), ადამიანისთვის აღქმად (16 ჰერციდან 20,000 ჰერცამდე) და ულტრაბგერის რხევებად (20,000 ჰერცზე მაღალი სიხშირე).
ვიბრაცია - არის მექანიკური ფენომენი, რომლის დროსაც ხდება რხევები წონასწორობის წერტილიდან. რხევა შეიძლება იყოს პერიოდული (მაგალითად მათემატიკური ქანქარას რხევა), ან შემთხვევითი (მაგალითად საბურავის მოძრაობა მსხვილ ქვიშაზე/ხრეშზე).
იმ სახიფათო და მავნე ფაქტორებს შორის, რომლებიც ზემოქმედებენ უშუალოდ ადამიანზე, არიან ისეთი მავნე ფაქტორები, რომლებსაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში ვხვდებით. ამ ფაქტორებში შედის ვიბრო-აკუსტიკური ფაქტორი, რომელიც მოიცავს ვიბრაციას. ვიბრაციის მახასიათებელი ძირითადი პარამეტრებია: რხევის სიხშირე, რომელიც იზომება ჰც-ში და ვიბრო-სიჩქარე, რომელიც იზომება მ/წ-ში.
სურ.1 მოცემულია დაბალი ბგერებით წარმოქმნილი ვიბრაციები.
ვიბრაცია შეიძლება აღიწეროს კამერტონის მოძრაობითაც. ეს არის ფოლადის ორთითა ხელსაწყო (ჩანგლის მსგავსი), რომელიც მაღარ სხეულზე დარტყმისას გამოსცემს გარკვეული სიმაღლის ბგერას; იყენებენ მუსიკალური საკრავის აწყობისას (სურ.2)
სურ. 2 კამერტონი
ვიბრაცია - ფიზიკური ფაქტორი, რომლის მოქმედება განისაზღვრება ვიბრაციების წყაროდან ადამიანისთვის მექანიკური ენერგიის გადადებით. ფიზიკური ხასიათის მიხედვით, ვიბრაცია არის მექანიკური ვიბრაციული მოძრაობა, რომელიც მეორდება გარკვეული პერიოდების შემდეგ. ვიბრაციის, როგორც კომპლექსური რხევის პროცესისთვის დამახასიათებელი ძირითადი პარამეტრებია: სიხშირის სპექტრი, ვიბრაციის სიჩქარე ან ვიბრაციის აჩქარება.
ვიბრაციის მოქმედების ბიოლოგიური ეფექტი განისაზღვრება რხევის ენერგიის ლოკალური ინტენსივობით, რომელიც ქსოვილებში დაძაბულობას იწვევს.
პროფესიულ დაავადებათა შორის ვიბრაციულ დაავადებას ერთ-ერთი წამყვანი ადგილი უკავია. დაავადების განვითარების ძირითად ეტიოლოგიურ ფაქტორს წარმოადგენს საწარმოო ვიბრაცია. ისეთი თანმხლები საწარმოო ფაქტორები კი, როგორიცაა სტატიკურ-დინამიკური დაძაბვა (იარაღის სიმძიმე, უკუდარტყმა, მხრისა და მხრის სარტყლის კუნთთა მნიშვნელოვანი სტატიკური დაძაბვა, სხეულის იძულებითი სამუშაო პოზა, ხელების გადაციება, დასველება, ხმაური და სხვ.) ამცირებენ ვიბრაციული დაავადების განვითარების ვადებს და განაპირობებენ დაავადების კლინიკური მიმდინარეობის თავისებურებებს.
ვიბრაცია გამოირჩევა მნიშვნელოვანი პოლიმორფიზმით - სხვადასხვა სიმპტომებით, რომლებიც გვხვდება როგორც კომბინირებულად, ისე იზოლირებულად. ვიბრაციის სპექტრში, პირობითად, გამოყოფენ დაბალი (8-16 ჰც-მდე), საშუალო (31.5 და 63 ჰც.) და მაღალი (125-დან 1000 ჰც.) სიხშირის ვიბრაციას. დაავადების განვითარების საშიშროება არსებობს 16-250 ჰც. სიხშირის დიაპაზონში. ვიბრო-სიჩქარის აღქმის ზღვრად მიჩნეულია 10 მ/წმ, ხოლო ტკივილითი მგრძნობელობის-1მ/წ.
თანამედროვე წარმოებისათვის დამახასიათებელია ვიბრაციის დაბალი სიხშირეები, უპირატესად, დაბალი სიხშირის სპექტრით 1-8ჰც ოქტავებში. მაღალი სიხშირისაგან განსხვავებით, დაბალი სიხშირის ვიბრაცია ადვილად ვრცელდება ადამიანის მთელ სხეულზე. დაავადების ჩამოყალიბება დამოკიდებულია ვიბრაციის მოქმედების ხასიათზე, ხანგრძლივობაზე, ფართობზე, ადგილზე და სხვ. დიდი მნიშვნელობა აქვს ასევე თანმხლებ საწარმოო ფაქტორებს და ადამიანის ორგანიზმის ინდივიდუალურ რეზისტენტობას. ყოველივე აქედან გამომდინარე, დაავადების კლინიკური სურათი შეიძლება გამოვლინდეს სხვადასხვა ფორმებისა და სინდრომების სახით.
ცხრილი 1. ვიბრაციის გავლენა ადამიანის ორგანიზმზე
|
ვიბრაციის ამპლიტუდა [მმ] |
ვიბრაციის სიხშირე [ჰც] |
ზემოქმედების შედეგი |
|
მანამდე 0,015 |
განსხვავებული |
არ მოქმედებს ორგანიზმზე |
|
0,016-0,05 |
40-50 |
ნერვული გაღიზიანება + დეპრესია |
|
0,051-0,1 |
40-50 |
ცენტრალური ნერვული სისტემის, გულის და სმენის ცვლილება |
|
0,101-0,3 |
50-150 |
შესაძლებელია დაავადება |
|
0,101-0,3 |
150-205 |
იწვევს ვიბრო-დაავადებებს |
ცხრილი 2. ვიბრაციის დასაშვები მნიშვნელობები საწარმოო შენობებში
|
ვიბრაციის ამპლიტ. [მმ] |
ვიბრაციის სიხშირე [ჰც] |
რხევის სიჩქარე [სმ/მწ] |
რხევის აჩქარება [სმ/წმ2] |
|
0,6-0,4 |
3 |
1,12-0,76 |
22-14 |
|
0,4-0,15 |
3-5 |
0,76-0,46 |
14-15 |
|
0,15-0,05 |
5-8 |
0,46-0,25 |
15-13 |
|
0,05-0,03 |
8-5 |
0,25-0,28 |
13-27 |
|
0,03-0,009 |
15,30 |
0,28-0,17 |
27-32 |
|
0,009-0,007 |
30-50 |
0,17-0,22 |
32-70 |
|
0,007-0,005 |
50-75 |
0,22-0,23 |
70-122 |
|
0,005-0,003 |
75-100 |
0,23-0,19 |
112-120 |
|
*1,5-2 |
45-55 |
1,5-2,5 |
25-40 |
*- ასეთი პარამეტრების დროს, თუნდაც ულტრა-ძლიერი ვიბრაცია განადგურებამდე 30 წუთზე მეტს ვერ ძლებს.
მაღალი სიხშირეები ძირითადად გავლენას ახდენს სისხლძარღვების მდგომარეობაზე, ხოლო დაბალი სიხშირე აზიანებს სახსრებს და რბილ ქსოვილებს. ადამიანის სხეულისთვის ყველაზე საშიშია 16-200 ჰერცი სიხშირე, რაც იწვევს დაავადების სწრაფ განვითარებას. ეს კი დამოკიდებულია იმაზე, ექვემდებარება თუ არა მთელი სხეული ვიბრაციის მოქმედება.
